Jak podano na polskiej stronie rządowej (gov.pl), rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów u kobiet. Na szczęście da się zarówno zapobiegać jego rozwojowi, jak i skutecznie go leczyć. Kluczowe jest jednak rozpoznanie choroby na wczesnym etapie, kiedy zmienionych komórek jest mało, a zniszczenia nie są rozległe. Szybka diagnoza pozwala na wyleczenie raka szyjki macicy u aż 99% pacjentek!
Gdyby każda kobieta o tym wiedziała i przestrzegała rządowych bądź medycznych zaleceń, niniejszy wpis nie musiałby powstać. Niestety jak informuje Krajowy Rejestr Nowotworów, w Polsce jedynie… 27% kobiet robi badania cytologiczne. Aż 40% zdiagnozowanych przypadków raka szyjki macicy jest już na bardzo zaawansowanym etapie, co komplikuje sprawę. Mało tego, Polska znajduje się w europejskiej czołówce zachorowań i śmierci wynikających z tego rodzaju nowotworu. Sama zaczęłam robić regularne badania cytologiczne mniej więcej 4-5 lat temu, czyli w wieku około 27 lat. Z perspektywy czasu aż trudno mi uwierzyć, że mimo iż chodziłam do ginekologa… ba! ginekologów, nigdy nie padło hasło badanie cytologiczne.
W związku ze wszystkim powyższym dzisiaj opowiem wam, czym są badania cytologiczne, jak wygląda badanie cytologiczne i kiedy powinno się je zrobić, a także jak często należy je powtarzać, czy cytologia ginekologiczna jest darmowa i gdzie ją wykonać. Dodatkowo odpowiem na różne, wpisywane w Google’a pytania o badania. Cytologia jest cholernie ważna, więc przeczytajcie przynamniej część artykułu – to, czego nie wiecie, a powinniście, by zachować życie i zdrowie.
Cytologia – co to za badanie?
Badanie cytologiczne stanowi badanie ginekologiczne przeprowadzane w gabinecie przez lekarza: ginekologa, albo przez położną. Skierowane jest do kobiet w wieku od 20 roku wzwyż, chyba że rozpoczęcie współżycia miało miejsce wcześniej, wówczas pierwsze badanie cytologiczne powinno się odbyć nie więcej niż 3 lata od tego zdarzenia.
Cytologia ginekologiczna jest elementem profilaktyki nowotworowej u kobiet oraz nieocenionym narzędziem do wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Można ją wykonywać prywatnie lub na NFZ. W tym drugim przypadku bezpłatna cytologia u kobiet dostępna jest po spełnieniu podstawowych kryteriów: wieku, uczestnictwa w NFZ oraz terminu ostatniego badania cytologicznego, jeśli zostało wykonane (więcej w punkcie: Cytologia na NFZ).
1) Cytologia szyjki macicy
Określenia badanie cytologiczne i badanie cytologiczne szyjki macicy oznaczają to samo. Procedura służy wykrywaniu raka szyjki macicy, zwłaszcza na wczesnym etapie. W trakcie cytologii szyjki macicy pobierane i następnie weryfikowane mikroskopowo są komórki z tarczy i kanału szyjki macicy.
2) Cytologia pochwy
Określenie badanie cytologiczne pochwy nie jest właściwe, ale niektóre pacjentki go używają. Mimo iż zadaniem cytologii jest wskazanie nieprawidłowości w obrębie szyjki macicy, może zasygnalizować problemy również w obrębie nabłonka pochwy, np. stan zapalny. Warto jednak pamiętać, że „cytologia pochwy” nie jest pobierana z pochwy, a do wykrywania infekcji intymnych służą inne badania ginekologiczne (np. wymaz mykologiczny w kierunku rozpoznania grzybów wywołujących grzybicę).
3) Cytologia macicy
Również termin cytologia macicy nie jest poprawny. W trakcie badania cytologicznego szyjki macicy nie pobiera się materiału z wnętrza macicy. To sprawia, że cytologia nie nadaje się do wykrywania nowotworów innych niż rak szyjki macicy, np. raka jajnika lub raka trzonu macicy (endometrium).
Badanie cytologiczne – co wykrywa?
Żeby zrozumieć wagę regularnego poddawania się badaniu cytologicznemu, trzeba wiedzieć, co wykrywa.
1) Cytologia a rak szyjki macicy
Głównym zadaniem badania cytologicznego jest wykrycie raka szyjki macicy. Należy jednak pamiętać, że cytologia ginekologiczna wykrywa jedynie zmiany przedrakowe i rakowe, nie mówi natomiast niczego o zakażeniu wirusem HPV powodującym raka szyjki macicy. Aby wykryć nosicielstwo HPV, trzeba wykonać dodatkowy test. Można być nosicielem HPV i nie zachorować na raka szyjki macicy wcale bądź zachorować dopiero po wielu latach. Ponadto nosicielami HPV są również mężczyźni.
2) Cytologia a endometrioza
Cytologia szyjki macicy nie jest badaniem diagnostycznym w kierunku endometriozy, ale czasem pozwala ją wykryć (przy czym konieczne są pogłębione badania). Niestety obecnie w Polsce badania w kierunku endometriozy nie są refundowane przez NFZ. Aby ją zdiagnozować, wykonuje się m.in. USG u ginekologa zajmującego się stricte tą chorobą, specjalistyczny rezonans magnetyczny (ok. 1700 zł) lub laparoskopię. Jednakże laparoskopia jest techniką operacyjną, nie zaś badaniem przesiewowym, więc wykonuje się ją u pacjentek z endometriozą potwierdzoną innym badaniem.
3) Cytologia a rak sromu
Rak sromu – podobnie jak rak pochwy – wykrywane są poprzez inne badania niż cytologia. Natomiast badanie cytologiczne może być wsparciem w diagnostyce, np. w celu zweryfikowania, jak daleko sięgają mutacje komórkowe.
4) Cytologia a rak macicy
Cytologia nie wykrywa raka macicy (raka endometrium), ponieważ podczas cytologii ginekologicznej nie są pobierane komórki z wnętrza macicy. Natomiast może stanowić badanie pomocnicze.
Cytologia – badanie przesiewowe
Badania przesiewowe/profilaktyczne to takie, które wykonuje się u osób niemających widocznych objawów danej choroby. Służą do tego, by z osób bez objawów wyłonić te, u których choroba występuje, po prostu jeszcze nie dała o sobie znać. Im większa grupa przebadanych, tym więcej pacjentów może podjąć leczenie we wczesnej fazie i usunąć przyczynę, zanim wyrządzi szkodę organizmowi.
I właśnie diagnostyka cytologiczna stanowi badania profilaktyczne. Cytologia pozwala wykryć nieprawidłowości w komórkach szyjki macicy na wczesnym etapie, co czyni cytologię badaniem przesiewowym dla kobiet zdrowych oraz pozornie zdrowych. Aby przynosiła pożądany skutek, diagnostyka cytologiczna musi być wykonywana regularnie.
Cytologia – jak wygląda badanie (na czym polega)?
Cytologia ginekologiczna jest badaniem łatwym, szybkim, nieinwazyjnym i bezbolesnym. Pobieranie cytologii wykonuje ginekolog bądź położna przy użyciu jednorazowej szczoteczki. Materiał nie jest pozyskiwany w sposób agresywny, po prostu pociera się szczoteczką o ścianki szyjki macicy, zbierając w ten sposób próbkę. Następnie próbka jest zabezpieczana i wysyłana do laboratorium, gdzie sprawdzają ją technicy. Ile trwa cytologia? Do kilku minut, przy czym samo pobieranie cytologii zajmuje niecałą minutę.
Na czym polega badanie cytologiczne? Na początku zostaje przeprowadzony z pacjentką standardowy wywiad medyczny. Jest pytana o rozpoczęcie współżycia, odbyte porody, datę ostatniej miesiączki i przebieg cykli, ogólny stan zdrowia etc. Następnie pacjentka siada na fotelu ginekologicznym podobnie jak podczas standardowego badania. Specjalista przeprowadzający cytologię wsuwa jej do pochwy wziernik w celu rozszerzenia ścianek, po czym wkłada wąską szczoteczkę-szpatułkę i pociera jej miękkim końcem o ścianki szyjki macicy (wówczas zostaje na nim nabłonek; badanie cytologiczne przypomina pocieranie patyczkiem higienicznym o policzek). I tyle, cytologia ginekologiczna zakończona!
Cytologia bez wziernika
Część kobiet interesuje się hasłem cytologia bez wziernika, być może z uwagi na fakt posiadania błony dziewiczej. Niestety cytologia bez wziernika nie jest możliwa, a jeśli zostanie wykonana, nie da rzetelnego obrazu. Rozszerzenie pochwy za pomocą wziernika pozwala unaocznić szyjkę macicy, z której pobierany jest materiał. Cytologia bez wziernika to badanie robione „na ślepo”, w którym komórki nie zostają pobrane ze wszystkich istotnych do oceny stanu zdrowia pacjentki miejsc.
Cytologia bez wziernika nie jest wykonywana nawet u dziewic. Jeżeli pacjentka posiada błonę dziewiczą, badanie cytologiczne wykonuje się przy użyciu specjalnego małego wziernika, który nie narusza struktury błony ani nie powoduje bólu.
Cytologia płynna (cytologia na podłożu płynnym)
Poza cytologią klasyczną (konwencjonalną, tradycyjną) istnieje cytologia płynna (cienkowarstwowa, jednowarstwowa). Cytologia na podłożu płynnym nie różni się sposobem przeprowadzenia badania cytologicznego u kobiety, natomiast różni się metodą zabezpieczenia próbki.
W cytologii płynnej szczoteczka, którą ginekolog lub położna pobrali nabłonek, umieszczana jest w podłożu płynnym (stąd nazwa cytologia na podłożu płynnym), czyli inaczej niż w cytologii klasycznej, w której próbka trafia na szkiełko. Ma to kilka zalet, m.in. płynna cytologia jest bardziej czuła, zabezpieczony w ten sposób materiał może posłużyć do nawet trzech różnych testów (np. dodatkowo do wykrycia nosicielstwa wirusa HVP zwiększającego ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy), a także pobrana cytologia na pewno będzie zdatna do oceny (łatwo izoluje się komórki nabłonka od niepotrzebnych elementów takich jak śluz czy krew).
Niestety z reguły cytologia płynna nie jest refundowana przez NFZ.
Bolesna cytologia – czy pobieranie cytologii sprawia ból?
Pobieranie cytologii dla większości kobiet jest bezbolesne. Tylko niektóre pacjentki czują drobny dyskomfort wynikający z pocierania szczoteczką o ścianki szyjki macicy. Natomiast bolesna cytologia stanowi rzadkość i wynik nieprawidłowości, np. stanu chorobowego.
Dodatkowo chociaż badanie cytologiczne jest nieinwazyjne, po jego wykonaniu sporadycznie zdarza się plamienie. Jeśli się pojawi, nie jest to nic nienormalnego ani niepokojącego. Mogło dojść do naruszenia delikatnych naczynek krwionośnych, w związku z czym pojawiło się odrobinę krwi.
Bolesna cytologia i badania cytologiczne zakończone długotrwałym krwawieniem są podstawami do pogłębionej diagnozy ginekologicznej. Ponadto jeśli po cytologii krwawienie jest obfite lub utrzymuje się przez długi czas, należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza.
Cytologia w znieczuleniu
Z uwagi na brak powodowania bólu cytologia w znieczuleniu nie jest konieczna. Natomiast zdarzają się pacjentki, np. z pochwicą lub wulwodynią, u których standardowe przeprowadzenie badania może być bardzo nieprzyjemne lub nawet niemożliwe. W takich przypadkach warto poprosić lekarza o cytologię w znieczuleniu, np. miejscowym lidokainą.
Kiedy zrobić cytologię po raz pierwszy?
Od jakiego wieku wskazana jest cytologia? Wedle wskazań rządowych i medycznych pierwsze badanie cytologiczne powinno się wykonać między 20 a 25 rokiem życia. Jeżeli jednak rozpoczęcie życia seksualnego miało miejsce wcześniej – przypomnę, iż zgodnie z polskim prawem legalnie można uprawiać seks od 15 urodzin – pierwsza cytologia ginekologiczna powinna odbyć się nie dłużej niż 3 lata od rozpoczęcia współżycia.
Co ile robi się cytologię? – zalecenia rządowe (gov.pl)
Zgodnie z rządowymi zaleceniami cytologię powinno się robić co 3 lata bądź – w szczególnych przypadkach – co roku. Cytologię robi się co roku u kobiet: 1) zakażonych wirusem HIV, 2) zakażonych wirusem HPV typu wysokiego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy, 3) przyjmujących leki immunosupresyjne, obniżające odporność organizmu. Ponadto ginekolog może wskazać inne powody, dla których pobieranie cytologii powinno mieć miejsce każdego roku, np. pacjentka ma osłabiony organizm ze względu na chemioterapię, radioterapię.
Co ile powinno się robić cytologię?
Mimo wyżej opisanych rekomendacji rządowych ostateczną decyzję, co ile robi się cytologię u danej pacjentki, podejmuje ginekolog (korzystnie, jeśli jest to jej stały ginekolog, bo najlepiej ją zna). Wielu ginekologów – w tym mój – zaleca robić cytologię co roku. Wszystko dlatego, że komórki nowotworowe namnażają się bardzo szybko, toteż upływ 3 lat może doprowadzić pacjentkę do stanu, który trudniej wyleczyć, niż gdyby choroba została wykryta po mniej niż 12 miesiącach.
Zwłaszcza u kobiet aktywnych seksualnie cytologię robi się co roku – ponieważ NFZ nie refunduje tak „częstych” badań u pacjentek niespełniających kryteriów, trzeba badać się na koszt własny. Dodatkowo cytologię trzeba robić co roku u kobiet, które mają różnych partnerów seksualnych. Co jednak istotne, ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy rośnie wraz z wiekiem i w znacznej większości przypadków dotyczy kobiet mających stałego partnera seksualnego, więc regularne pobieranie cytologii nie jest wyłącznie sprawą singielek korzystających z uciech życia.
Cytologia – ile na wynik?
To, ile się czeka na wynik cytologii, zależy od laboratorium, do którego zostają wysłane próbki cytologiczne z danego gabinetu ginekologicznego. Czasem wyniki badania cytologicznego otrzymuje się już po tygodniu, jednak z reguły czeka się 2-3 tygodnie. Powiadomienie otrzymuje się wskazaną drogą kontaktu, np. telefonicznie, przez SMS lub e-mail.
Wyniki cytologii (grupa vs system opisowy)
Dawniej wyniki badań cytologicznych prezentowane były w pięciostopniowej skali Papanicolau – grupach informujących o braku lub stopniu patologii komórek szyjki macicy. Jednakże system ten został uznany za wadliwy ze względu na brak dostarczania dostatecznej ilości informacji potrzebnych lekarzom do podjęcia dalszych kroków. A zatem kiedyś cytologia obejmowała grupy:
- Cytologia grupa 1 – to znaczy, że komórki powierzchniowej warstwy nabłonka wielowarstwowego płaskiego tarczy szyjki macicy są prawidłowe (1 grupa cytologii = prawidłowa cytologia),
- Cytologia grupa 2 – to znaczy, że w próbce znalazła się duża liczba komórek zapalnych oraz nabłonkowych o cechach zmian zwyrodnieniowych (2 grupa cytologii = prawidłowa cytologia, zwłaszcza u kobiet współżyjących; stan zapalny może wymagać leczenia, ale nie ma to związku z rakiem szyjki macicy),
- Cytologia grupa 3 – to znaczy, w pobranej cytologii widoczne są komórki dysplastyczne mogące poprzedzać wystąpienie nowotworu,
- Cytologia grupa 4 – to znaczy, w rozmazie wykryto obecność komórek o cechach raka płaskonabłonkowego przedinwazyjnego,
- Cytologia grupa 5 – to znaczy, specjalista zauważył komórki nowotworowe charakterystyczne dla raka płaskonabłonkowego naciekającego szyjkę macicy lub innego złośliwego nowotworu trzonu bądź szyjki macicy.
Od 2001 roku wyniki cytologii ginekologicznej opisywane są bardziej szczegółowo, a opis uwzględnia czynniki takie jak typ preparatu (cytologia płynna/konwencjonalna), jakość rozmazu, charakterystyka rozmazu, typ urządzenia użytego do oceny próbki i inne. Obecnie wykorzystywany system Bethesda obejmuje następujące opisy cytologii nieprawidłowej:
- ACS – wykryto nieprawidłowe komórki nabłonka,
- ASC-US – wykryto nieprawidłowe komórki nabłonka, które przeważnie świadczą o przewlekłym stanie zapalnym,
- ASC-H – wykryto nieprawidłowe komórki nabłonka, w przypadku których nie można wykluczyć zmian śródnabłonkowych,
- SIL – wykryto zmiany śródnabłonkowe stopnia małego (LSIL) lub dużego (HSIL),
- CIS – wykryto komórki raka płaskonabłonkowego,
- AGC – wykryto atypowe zmiany w komórkach nabłonka gruczołowego,
- AIS – wykryto komórki raka gruczołowego,
- CIN – wykryto nieprawidłowości w budowie tkanek szyjki macicy, które mogą prowadzić do rozwoju nowotworu (CIN1, CIN2, CIN3).
Prawidłowa cytologia w systemie Bethesda ma oznaczenie NILM.
Pamiętajcie, że niniejszy artykuł nie jest wiążącą diagnozą medyczną. Wyników badań cytologicznych nie sprawdza się w internecie, tylko omawia ze swoim ginekologiem!
Cytologia prawidłowa – co dalej?
Cytologia prawidłowa oznacza, że wszystko jest w porządku i należy wykonać kolejne badanie cytologiczne po roku lub – jeśli ma to być refundowana cytologia na NFZ w ramach programu przesiewowego – 3 latach. O następnym rekomendowanym terminie diagnostyki cytologicznej informuje pacjentkę ginekolog.
W celu głębszego poznania swojego stanu zdrowia można rozszerzyć cytologię ginekologiczną o test w kierunku HPV. Niezależnie od uzyskanego wyniku warto rozważyć szczepienie na HPV (zwłaszcza preparatem Gardasil 9 o szerszym spektrum działania względem preparatu Cervarix). Jest ono obecnie darmowe dla dzieci – dziewczynek i chłopców – między 12 a 13 rokiem życia (natomiast darmowa szczepionka HPV przeciwko dwóm typom wirusa obejmuje młodzież między 9 a 18 rokiem życia). Odpłatnie zaleca się je wykonać do 45 roku życia – zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Zły wynik cytologii – co dalej?
Jeżeli pacjentka otrzyma złe wyniki cytologii, albo nawet niejednoznaczne, ginekolog skieruje ją na pogłębione badania w celu potwierdzenia bądź wykluczenia choroby. Takim badaniem jest kolposkopia: z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego lub bez.
Jeśli natomiast zły wynik cytologii okaże się potwierdzeniem raka szyjki macicy bądź innego schorzenia, pacjentka otrzyma skierowanie do leczenia specjalistycznego ambulatoryjnego lub szpitalnego.
Każdorazowo zły wynik cytologii musi potwierdzić i omówić z pacjentką lekarz: ginekolog. Nie należy odczytywać wyników cytologii samodzielnie ani przy pomocy internetu.
Uwaga: zła cytologia nie musi oznaczać nowotworu!
Ponadto cytologia do powtórzenia nie oznacza jeszcze cytologii nieprawidłowej. Po prostu w próbce mogło być zbyt mało materiału zdatnego do oceny, a zbyt dużo śluzu, komórek krwi i innych niepotrzebnych elementów. Wówczas specjalista pobiera cytologię i wysyła do laboratorium jeszcze raz, aby uzyskać możliwy do interpretacji wynik cytologii.
Cytologia na NFZ
Przesiewowa cytologia – bezpłatna, na NFZ – przysługuje kobietom między 25 a 64 rokiem życia, objętym opieką Narodowego Funduszu Zdrowia. Można wykonać ją w ramach programu przesiewowego lub podczas wizyty u ginekologa. W obu przypadkach jest to darmowa cytologia bez skierowania.
1) Bezpłatna cytologia na NFZ?
Cytologia na NFZ to bezpłatna cytologia bez skierowania przysługująca każdej kobiecie należącej do Narodowego Funduszu Zdrowia i spełniającej kryteria wiekowe. Jeżeli podczas wizyty u ginekologa na NFZ lekarz uzna, że badanie cytologiczne jest wskazane, powinien je zaproponować i wykonać. Ponieważ jednak w praktyce różnie bywa, kobiety powinny zawsze pamiętać, że bezpłatna cytologia na NFZ im przysługuje i mogą się o nią upomnieć.
Ponadto bezpłatne badania cytologiczne NFZ można wykonać w ramach Programu profilaktyki raka szyjki macicy. Wystarczy znaleźć program w swojej okolicy, zadzwonić i zapisać się na dostępny termin.
Bezpłatna cytologia na NFZ jest tradycyjnym badaniem cytologicznym. W ramach standardowej darmowej profilaktyki zdrowia NFZ nie wykonuje się cytologii płynnej.
2) Jak znaleźć badania cytologiczne NFZ?
Program profilaktyki raka szyjki macicy realizowany jest we wszystkich poradniach położniczo-ginekologicznych mających umowę z NFZ, a także w tych poradniach POZ, które podpisały umowę na świadczenia położnej POZ w programie. Listę placówek można znaleźć przez internet.
Ponadto bezpłatna cytologia na NFZ dostępna jest u ginekologów przyjmujących pacjentki w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. Tak samo jak w Polsce wizyta ginekologiczna NFZ nie wymaga skierowania od lekarza rodzinnego, cytologia jest bez skierowania.
3) Darmowa cytologia na NFZ – co ile?
Bezpłatna cytologia na NFZ przysługuje kobietom standardowo raz na 3 lata, chyba że dana pacjentka znajduje się w grupie ryzyka z uwagi na obniżoną odporność organizmu (np. zarażenie wirusem HIV bądź przyjmowanie leków immunosupresyjnych) bądź zakażenie wirusem HPV, wówczas cytologia darmowa NFZ przysługuje jej co roku. Ginekolog może podać także inne powody, dla których pacjentka powinna mieć wykonywane badania cytologiczne NFZ każdego roku.
Dodatkowe pytania o badanie cytologiczne
Ludzie wpisują w wyszukiwarkę Google przeróżne pytania o badania – cytologia stanowi dla wielu osób niezgłębioną tajemnicę. Poniżej wybrałam garść najczęściej pojawiających się pytań i zagadnień. Jeżeli chcecie poznać badania cytologiczne lepiej, poświęćcie im chwilę. Oczywiście nie przekonuję do czytania całości. Wybierzcie to, co może się przydać wam lub waszym bliskim. Sprawdźcie, jak i kiedy najlepiej wykonać badanie cytologiczne i wiele więcej.
1) Cytologia a dziewica: czy dziewica może mieć cytologię?
Chociaż rak szyjki macicy kojarzony jest z uprawianiem seksu, cytologia u dziewic również jest wykonywana, zwłaszcza jeśli pacjentka podjęła jakąkolwiek aktywność seksualną. W końcu do zakażenia wirusem HPV przyczyniającym się do powstania znacznej większości przypadków raka szyjki macicy dochodzi nie tylko podczas penetracji pochwy, ale także w wyniku seksu analnego i oralnego (i nie tylko). Ponadto trzeba mieć na uwadze, że HPV odpowiada za większość, lecz nie za wszystkie zachorowania.
Czy u dziewicy można wykonać cytologię przy użyciu wziernika i szpatułki-szczoteczki? Tak, błona dziewicza w niczym nie przeszkadza ani nie trzeba jej przerwać. Cytologia u dziewicy wykonywana jest tak samo jak u kobiety bez błony dziewiczej. Po prostu cytologia u dziewic wykonywana jest przy pomocy mniejszego narzędzia i z większą ostrożnością.
Lekarz lub położna powinni zapytać przed przystąpieniem do bania cytologicznego o fakt rozpoczęcia życia seksualnego, jeżeli jednak z jakiegoś powodu tego nie zrobią, trzeba powiedzieć im samemu.
2) Cytologia a okres: czy cytologia podczas okresu jest możliwa?
Cytologia podczas okresu nie jest wskazana. Nie jest zalecana nawet cytologia w ostatnim dniu okresu, kiedy krwi jest już niewiele. Badanie cytologiczne powinno się wykonać po całkowitym ustaniu krwawienia.
Cytologię w czasie okresu może zaburzyć nie tylko sam fakt krwawienia, ale także noszenie tamponów i kubeczków menstruacyjnych. Warto wiedzieć, że między ostatnim użyciem tamponu/kubeczka a cytologią ginekologiczną muszą minąć co najmniej 4 dni.
3) Kiedy zrobić cytologię: zalecana cytologia w jakim dniu cyklu?
Ile dni po okresie zrobić cytologię? Najlepiej, jeśli od ustania krwawienia miną co najmniej 4 dni. Dodatkowo nie powinno się wykonywać badania cytologicznego później niż 4 dni do rozpoczęcia kolejnej miesiączki. Cytologię najkorzystniej wykonać w pierwszej połowie cyklu (z wykluczeniem okresu). Trzeba pamiętać, że cytologia dzień po okresie to zbyt wcześnie.
4) Cytologia a wymaz z pochwy
Istnieją znaczące różnice pomiędzy cytologią a wymazem z pochwy. Różnica podstawowa to miejsce pobierania próbki: w przypadku wymazu jest nim pochwa, w przypadku cytologii zbiera się materiał z szyjki macicy. Kolejną różnicę stanowi cel badania: wymaz wykorzystuje się do oceny stanów zapalnych (np. bakteryjnych, grzybiczych), a cytologię do wykrywania stanów przednowotworowych i nowotworowych szyjki macicy. W skrócie: wymaz = do wykrywania infekcji, cytologia = do diagnozowania zmienionych komórek przedrakowych i rakowych.
Podobna różnica dotyczy cytologii i wymazu z szyjki macicy. Ten drugi służy do ceny flory szyjki macicy i rozpoznawaniu infekcji. Warto jednak pamiętać, że cytologia też bywa nazywana wymazem, bo technicznie polega na pobieraniu wymazu.
5) Cytologia a USG dopochwowe
Podczas wizyty ginekologicznej standardowo wykonuje się badanie USG dopochwowe. Trzeba jednak pamiętać, że pobranie cytologii nie może mieć miejsca po zrobieniu USG. Jeżeli zatem pacjentka chce skorzystać z badania cytologicznego, powinna powiadomić o tym lekarza podczas wywiadu medycznego przed przystąpieniem do badania ginekologicznego.
W przypadku korzystania z Programu profilaktyki raka szyjki macicy w ramach NFZ nie trzeba pamiętać o powiadomieniu specjalisty, ponieważ nie jest to klasyczna wizyta ginekologiczna i ginekolog ani położna nie wykonują USG. Czasem nawet w pomieszczeniu nie ma sprzętu ultrasonograficznego, ponieważ bywają to sale tymczasowo przygotowane na czas trwania programu.
6) Cytologia – od jakiego wieku?
Są dwa punkty, do których można się odnieść, by ustalić, od jakiego wieku robić cytologię. Pierwszy to sztywny przedział wiekowy: 20-25 lat. Jeżeli kobieta wcześniej nie współżyła, pierwszą cytologię powinna zrobić nie później niż w 25 roku życia. Drugi to fakt rozpoczęcia życia seksualnego. Jeśli pacjentka zaczęła uprawiać seks wcześniej niż w 20 roku życia, powinna zgłosić się na badanie cytologiczne w ciągu 3 lat. W Polsce wiek legalnej inicjacji seksualnej wynosi 15 lat, toteż dziewczyna w wieku 15-18 lat może się zgłosić na cytologię szyjki macicy.
7) Cytologia w ciąży: czy można robić cytologię w ciąży?
Czy można robić cytologię w ciąży? Wręcz trzeba! Cytologia w ciąży nie tylko nie jest odradzana przez specjalistów, ale także stanowi obowiązkowy element dbałości o przyszłe dziecko. Badanie cytologiczne w ciąży wykonuje się w sytuacji, w której posiadany przez kobietę wynik cytologii ma więcej niż pół roku.
Badanie cytologiczne warto wykonać tuż przed rozpoczęciem starania się o dziecko. Jeżeli jednak nie wiedziało się o tym, informacja wypadła parze z głowy lub ciąża nie była planowana, jak najbardziej można wykonać cytologię na początku ciąży.
8) Cytologia a menopauza: cytologia po 40 roku życia, cytologia po 70 roku życia etc.
Mogłoby się wydawać, że cytologia w okresie menopauzy, cytologia po menopauzie, a już tym bardziej cytologia w starszym wieku nie są konieczne. Tymczasem to nieprawda. W Polsce na raka szyjki macicy najczęściej chorują kobiety między 45 a 65 rokiem życia – zajmują więcej niż połowę pacjentek z tym nowotworem! Dlatego cytologia po 40 roku życia, cytologia po 50 roku życia i cytologia po 60 roku życia jest szalenie ważna.
Profilaktyczna cytologia po 65 roku życia i cytologia po 70 roku życia również jest wykonywana. Jeśli pacjentka nie chce jej robić, powinna skonsultować decyzję ze swoim ginekologiem. Lekarz weźmie pod uwagę stan zdrowia pacjentki i predyspozycje do rozwoju raka szyjki macicy. Kobiecie po 65 roku życia można pozwolić na zaprzestanie przesiewowych badań cytologicznych w sytuacji, w której jej szyjka macicy nie ma uszkodzeń, kobieta zaś ma za sobą udokumentowane prawidłowe wyniki cytologii.
9) Czy istnieje cytologia dla mężczyzn?
W omawianym w artykule rozumieniu badania cytologicznego cytologia dla mężczyzn nie istnieje, bo mężczyźni nie mają szyjki macicy. Osoby poszukujące w internecie hasła cytologia u mężczyzn mogą mieć na myśli test na HPV, którego nosicielami są zarówno kobiety, jak i mężczyźni, a także inne rodzaje cytologii mężczyzn, np. cytologię moczu.
Omawiana w artykule cytologia ginekologiczna to wyłącznie cytologia u kobiet.
10) Cytologia po stosunku: czy można robić cytologię po seksie?
Cytologia po stosunku może dać niepoprawne wyniki, dlatego przed wykonaniem badania cytologicznego należy powstrzymać się od uprawiania seksu przez co najmniej dobę, a zgodnie ze wskazaniami rządowymi – i dla własnej korzyści zdrowotnej – kilka dni.
Natomiast cytologia przed współżyciem nie rodzi żadnych konsekwencji. Badania cytologiczne nie są inwazyjne, więc po ich wykonaniu można wrócić do normalnego życia, w tym uprawiania seksu.
11) Cytologia po usunięciu macicy, cytologia po usunięciu szyjki macicy
Czy robić cytologię po usunięciu macicy? Zdania ginekologów są podzielone, niemniej część specjalistów uważa, że jeśli podczas operacji zostawiono szyjkę macicy lub nawet jej część, badanie cytologiczne nadal powinno się wykonywać. Jeżeli zaś chodzi o cytologię po usunięciu szyjki macicy, najlepiej skonsultować swój przypadek z lekarzem prowadzącym. Wiele zależy od tego, z jakiego powodu została usunięta macica bądź szyjka macicy – czy przez nowotwór.
12) Cytologia podczas infekcji: czy można robić cytologię podczas infekcji?
Czy można robić cytologię podczas infekcji intymnej? Nie, cytologia podczas infekcji grzybiczej ani żadnej innej nie jest wskazana. Najpierw należy wyleczyć chorobę, potem zapisać się na badanie cytologiczne. Natomiast jeśli wykona się cytologię podczas infekcji, ponieważ nie ma się objawów i nie wie się o swojej chorobie, cytologia będzie konieczna do powtórzenia po wyleczeniu infekcji.
13) Cytologia po antybiotyku: czy bania cytologiczne można robić w czasie lub po chorobie?
Cytologia po antybiotyku lub nawet w trakcie przyjmowania antybiotyku jest możliwa, a fakt zażywania leku nie wpływa na wynik. Należy jednak pamiętać, że dotyczy to wyłącznie antybiotyków przyjmowanych drogą inną niż dopochwowo, np. doustnie lub do nosa. Przyjmowanie antybiotyku dopochwowo stanowi przeciwwskazanie do wykonania badania cytologicznego.
Podobnie kwestia, czy bania cytologiczne można robić w czasie lub po chorobie, zależy od tego, jaka to choroba. Jeżeli inna niż infekcja intymna, można pobrać cytologię bez szkody dla wiarygodności wyniku. Jeżeli zaś infekcja intymna nie daje objawów, przez co pacjentka dowie się o niej dopiero z cytologii, będzie musiała ponowić badanie po powrocie do zdrowia.
14) Cytologia – kiedy nie robić?
Cytologii nie robi się podczas miesiączki, tuż przed ani tuż po. Nie wykonuje się badania cytologicznego w ciągu 1-4 dni od współżycia, masturbacji pochwowej, użycia tamponu, zastosowania leku dopochwowego ani wykonania irygacji pochwy. Cytologia i USG na jednej wizycie mogą zostać wykonane, jednak cytologia musi mieć miejsce pierwsza – po zrobieniu USG dopochwowego bądź innego badania ginekologicznego nie pobiera się cytologii. Ponadto pobranie cytologii należy przełożyć w przypadku infekcji intymnej.
***
Za przeczytanie wpisu przed publikacją i zgłoszenie uwag ogromnie dziękuję cudownej Kasi! <3
Za wskazówki co do zmian dziękuję również drugiej Kasi ;*